Vitamin B1 (THIAMINE) เป็นสารที่จำเป็นในการเผาผลาญอาหารพวกคาร์โบไฮเดรต การขาดวิตามินบี 1 ทำให้เกิดโรคเหน็บชา (beriberi) แบ่งเป็น 3 ชนิด คือ

1. โรคเหน็บชาที่เกิดกับทารก (Infantile beriberi)
2. โรคเหน็บชาที่มีอาการบวมน้ำ (wet beriberi)
3. โรคเหน็บชาชนิดแห้ง (dry beriberi)

Wet และ Dry beriberi พบในเด็กโตหรือผู้ใหญ่ (Juvenile beriberi)

สาเหตุของการวิตามินบี 1

•  ในทางรกมักพบในเด็กต่ำกว่า 6 เดือนที่กินนมแม่และแม่มีอาการเหน็บชา หรือขาดสารอาหาร
• รับประทานวิตามินบี 1 น้อย หรือได้รับอาหารที่ทำลาย วิตามินบี 1 (Thiaminase) พบใน หอยลาย ปลาน้ำจืด ปลาร้า
• ร่างกายมี metabolism สูงขึ้น (สลายคาร์โบไฮเดรต)
• เด็กวัยเจริญเติบโต หญิงตั้งครรภ์/ให้นมบุตร
• โรคติดเชื้อ การผ่าตัด ต่อม Thyroid ทำงานมากกว่าปกติ
• ลำไส้ดูดซึมได้น้อยลง การให้ยาขับปัสสาวะ หรือท้องเสียเรื้อรัง

อาการของโรคขาดวิตามิน B1

Infantile beriberi

มีอาการไม่ดูดนม เหนื่อยหอบ หายใจเร็ว อาจมีอาการเขียวและบวม ตรวจพบตับโต reflex ลดลงหรือไม่มีเลย บางครั้งอาจร้องเสียงแหบหรือไม่มีเสียง (ความผิดปกติของการทำงานของ recurrent laryngeal nerve) หรือมีอาการคล้ายหัวใจล้มเหลว คือ ซีด บวม กระวนกระวาย และเบื่ออาหาร รายที่เป็นรุนแรง เรียกว่า Shoshin syndrome จะมีอาการ Shock ปอดบวมน้ำ มีอวัยวะบวม เช่น ตับ ม้าม กล้ามเนื้อหัวใจ มีหัวใจโต และน้ำคั่งในปอด มีอาการชัก อาจตายภายใน 2 – 3 ชั่วโมง ถ้าไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้อง

Juvenile beriberi

Juvenile beriberi มี 3 ลักษณะ

1. Dry (paralytic or nervous) beriberi มีอาการกล้ามเนื้อมีขนาดเล็กลง (Atrophy) ชาโดยไม่บวม มักชาปลายมือปลายเท้า กล้ามเนื้อแขนและขาอ่อนแรง ปวดกล้ามเนื้อโดยเฉพาะน่อง ทดสอบโดยให้ผู้ป่วยนั่งยอง ๆ แล้วลุกขึ้นเอง จะทำไม่ได้ (Squatting test)
2. Wet (cardiac) beriberi ชาปลายมือปลายเท้า และบวมโดยเฉพาะที่ขา ร่วมด้วย มีน้ำคั่งในช่องท้องและช่องปอด หอบเหนื่อย หัวใจโตและเต้นเร็ว ใจสั่นเจ็บหน้าอก อาจหัวใจวาย
3. Wernicke – Korsakoff (cerebral) syndrome มีอาการทางสมอง 3 อย่าง คือ การเคลื่อนไวของลูกตา ทำได้น้อยหรือไม่ได้เลย เดินเซ และมีความผิดปกติทางจิตใจ พวกที่เป็นมากจะมีอาการทางจิตที่เรียกว่า korsakoff’s psychosis

Adolescent beriberi

อาการค่อยเป็นค่อยไป บวมบริเวณมือและเท้า อ่อนเพลีย ใจสั่ง หัวใจเต้นเร็ว อาจพบ systolic murmur มีน้ำคั่งในปอด ในเยื่อหุ้มหัวใจและหัวใจโต

การรักษา Adolescent beriberi

• ให้ Thaimine 25 mg. IV/IM วันแรก และให้ 20 mg. IM OD/วันเว้นวัน จนกว่าจะดีขึ้น
• หลังจากอาการหายไป ให้ Thiamine 10 mg. Oral
• ในทารกที่กินนมแม่ที่ขาด Thiamine ต้องรักษาแม่ด้วย
• รับประทานอาหารที่มี Thiamine ได้แก่ จากสัตว์ : เนื้อหมู ปลา ไก่ ตับ ไข่ และจากพืช : ถั่วเมล็ด เมล็ดข้าว (whole grains)