พระคเณศมีต้นกำเนิดจากประเทศอินเดีย โดยทั่วไปเชื่อกันว่า เป็นเทพเจ้าแห่งความสำเร็จที่สามารถขจัดปัญหาอุปสรรค และเป็นเทพแห่งความฉลาดและสติปัญญา เป็นเทพแห่งความฉลาดรอบรู้ในศิลปวิทยาต่าง ๆ พระคเณศเป็นเทพองค์หนึ่งที่พ่อค้าและพราหมณ์ชาวอินเดีย ซึ่งเดินทางเข้ามาค้าขายนำมาเผยแพร่ศาสนาสู่ประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ประมาณพุทธศตวรรษที่ 8 – 10
ตำนานที่แสดงให้เห็นว่า “พระคเณศเป็นเทพแห่งความฉลาดและสติปัญญา” นั้น คือ เมื่อพระศิวะประทับบนเขาไกรลาสพร้อมด้วยโอรสทั้งสอง พระชายา (พระแม่ปารวตี) นำผลมะม่วงผลหนึ่งมาถวาย โอรสทั้งสองแย่งชิงกัน พระศิวะออกอุบายว่า ถ้าใครไปรอบโลกได้เจ็ดรอบและกลับมาถึงก่อนจะเป็นผู้ได้มะม่วง พระขันธกุมาร (สกันทะ) ขี่นกยูงออกเดินทางไปทันที แต่พระคเณศกลับเดินรอบพระศิวะเจ็ดรอบ แล้วทูลพระศิวะว่า “พระองค์ คือ จักรวาล และจักรวาล คือ พระองค์” ถือว่า ใครได้ประทักษิณาพระบิดาครบเจ็ดรอบจะได้กุศลเท่ากับไปรอบโลก พระศิวะเมื่อได้ยินพระคเณศอธิบายเช่นนั้นก็ชอบพระทัยและประทานมะม่วงให้
นอกจากนี้ พระคเณศยังเป็นผู้รจนามหากาพย์มหาภารตะจากคำบอกเล่าของมหาฤษีวยาส ซึ่งท่านต้องการรจนามหาภารตยุทธให้สำเร็จ แต่ท่านก็ไม่สามารถจะเขียนได้ จะไหว้วานใครให้ช่วยเขียนก็ไม่มีใครรับ เพราะไม่มีใครที่จะมีความสามารถพอพระฤษีนารท (พระพรหม) เสนอว่า พระคเณศองค์เดียวที่จะเขียนมหากาพย์เรื่องนี้ได้ มหาฤษีจึงได้ทูลขอความช่วยเหลือจากพระคเณศ ท่านทรงรับแต่ทรงมีข้อแม้ว่า เมื่อไรที่ฤษีหยุดบอก ท่านจะเลิกเขียนทันที เพราะพระคเณศเขียนหนังสือเร็วมาก ฤษีคิดว่า คงเกินความสามารถของท่านเพราะต้องพูดตลอดโดยไม่หายใจ จึงยื่นเรื่องไขให้พระคเณศตีความคำพูดฤษีก่อนแล้วจึงเขียน นับเป็นความฉลาดของท่านฤษี เพราะท่านจะได้พักและคิดโศลกต่อไปได้ในขณะที่พระคเณศตีความ ซึ่งแสดงว่า ฤษีต้องตั้งโศลกที่มีความหมายซับซ้อนจนเทพเจ้าแห่งสติปัญญา เช่น พระคเณศยังต้องหยุดตีความให้ได้ เราจึงพบข้อความยาก ๆ ปรากฏเป็นระยะในพระคัมภีร์ดังกล่าว และด้วยประการฉะนี้ คัมภีร์มหาภารตะจึงเสร็จสมบูรณ์
พระคเณศเป็นตัวแทนของความสมดุลทางสติปัญญาและอารมณ์ ระหว่างความเมตตาและความงาม และเป็นสัญลักษณ์การแบ่งแยกระหว่างความจริงกับภาพลวงตา ทรงเป็นเทพแห่งโชคลาภ บันดาลความมั่งคั่ง ทรงเป็นเทพแห่งปัญญา เป็นผู้คุ้มครองและสามารถขจัดอุปสรรค์ความขัดข้องทั้งปวง เป็นเทพแห่งการเริ่มต้นที่ดี ดังนั้น ชาวฮินดูต้องกราบไหว้พระคเณศก่อนลงมืออะไร เพื่อให้เกิดสิริมงคล
ขอบคุณภาพ ภาพโดย Vivek Ranjan จาก Pixabay