ช่วงวัยรุ่นมักเริ่มเมื่อเด็กมีการเปลี่ยนแปลงทางร่างกาย กลายเป็นหนุ่ม เป็นสาว เด็กแต่ละคนจะเข้าสู่วัยรุ่นแตกต่างกัน แต่โดยทั่วไปแล้ว คือ ช่วงอายุ 10 – 14 ปี สำหรับเด็กชาย และช่วงอายุ 9 – 15 ปี สำหรับเด็กหญิง การเริ่มเข้าสู่วัยรุ่นไม่ได้มีเฉพาะการเปลี่ยนแปลงทางร่างกายเท่านั้น แต่รวมถึงการเปลี่ยนแปลงทางด้านอารมณ์และความรู้สึกด้วย ซึ่งผลจากฮอร์โมนของแต่ละเพศที่กระตุ้นการสร้างลักษณะทางเพศของร่างกายให้เติบโตจากเด็กสู่ผู้ใหญ่ ฮอร์โมนดังกล่าวยังมีผลต่ออารมณ์ของวัยรุ่น วัยรุ่นจึงต้องการความเข้าใจ การสนับสนุน และความรักจากพ่อแม่ ผู้ปกครองและสังคมรอบข้าง เพื่อช่วยให้พวกเขาผ่านพ้นช่วงเวลานี้ได้อย่างงดงาม
ธรรมชาติของวัยรุ่น
ธรรมชาติของวัยรุ่น คือ ผลผลิตของการเปลี่ยนแปลงทั้งทางกาย ใจ และสังคมของพวกเขา ซึ่งอาจสรุปได้เป็น 5 ลักษณะเด่น คือ
1. การแสวงหาอัตลักษณ์ของตนเอง
เด็กเป็นวัยแห่งการพึ่งพา เพราะเด็กยังไม่สามารถดูแลตัวเอง จึงต้องมีพ่อแม่หรือผู้ปกครองทำหน้าที่เลี้ยงดู สั่งสอน ปกป้อง และตัดสินใจในเรื่องต่าง ๆ แต่เมื่อเข้าสู่ช่วงวัยรุ่น เด็กต้องสั่งสมประสบการณ์ และทักษะเพื่อใช้ชีวิตในฐานผู้ใหญ่ต่อไป สิ่งหนึ่งที่วัยรุ่นต้องทำ คือ การสร้างตัวตนของตัวเองหรือที่เรียกว่า “อัตลักษณ์” ตัวตนนี้หมายรวมถึงข้อเท็จจริงเกี่ยวกับตนเองตามที่ตนรับรู้ เช่น เป็นใคร มีลักษณะอย่างไร ชอบหรือไม่ชอบอะไร มีความสามารถหรือความถนัดในด้านไหน ฯลฯ วัยรุ่นจะหาทางสร้างอัตลักษณ์ของตนตามที่ตนคิดและต้องการ ส่วนหนึ่งของอัตลักษณ์ได้มาจากครอบครัว ที่เหลือ คือ สิ่งที่วัยรุ่นสั่งสมจากสังคมรอบตัวของพวกเขา ดังนั้น เด็กวัยรุ่นจึงต้องการพื้นที่ส่วนตัวและความเป็นตัวเอง เริ่มห่างจากพ่อแม่ ผู้ปกครองทีละน้อย แต่นั่นก็เพราะธรรมชาติที่อยู่ในระหว่างกระบวนการเติบโตสู่วัยผู้ใหญ่
2. การแสวงหาการยอมรับในความเป็นตัวของตนเอง
วัยรุ่นไม่อาจสร้าง “อัตลักษณ์” ขึ้นมา ตามที่ตนคิดหรืออยากทำได้ทันที เพราะยังขาดความมั่นใจ ความรู้ และประสบการณ์ พอที่จะรู้ว่า ทางเลือกนั้นดีหรือไม่ วัยรุ่นจึงต้องสร้างความมั่นใจจากการยอมรับของผู้อื่น หากคนรอบข้างเห็นด้วยและสนับสนุนในสิ่งที่พวกเขาเลือกจะเป็นหรือทำวัยรุ่นก็จะมั่นใจว่า นั่นคือ ทางที่ใช่ แต่หากผู้อื่นตำหนิ คัดค้าน หรือไม่สนับสนุนในสิ่งที่พวกเค้าเลือกที่จะเป็นหรือเลือกที่จะทำ วัยรุ่นก็ขาดความมั่นใจ ไม่กล้าเพราะคิดว่า ตัวเองไม่ดีพอ หรือเป็นสิ่งที่ไม่ถูก ไม่ดี และเมื่อสังคมของวัยรุ่น ขยายขอบเขตใหญ่ขึ้น วัยรุ่นก็จะต้องการการยอมรับจากกลุ่มต่าง ๆ ให้มากที่สุด เพื่อสร้างความมั่นใจในโลก ทั้งที่บ้านที่โรงเรียน และสังคมกลุ่มอื่น ๆ ที่ได้พบเจอ
3. การเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มเพื่อน
เพื่อนกลายเป็นกลุ่มใหม่ที่เด็กวัยรุ่นผูกพันอย่างเหนียวแน่น เพราะใช้เวลาส่วนใหญ่ที่โรงเรียนมากกว่ากับครอบครัวที่บ้าน และเพราะอยู่ในวัยเดียวกัน เพื่อนจึงกลายเป็นโลกใหม่ทั้งใบของวัยรุ่น เป็นที่พูดคุย ปรับทุกข์ ระบายความรู้สึก ความฝันและความต้องการ เป็นโลกที่เหมือนและเข้าใจพวกเขาที่สุด วัยรุ่นอยากอยู่กับเพื่อนและพูดคุยกับเพื่อนได้ไม่รู้เบื่อ เพราะนั่นคือ การแลกเปลี่ยนข้อมูลในโลกของเขา ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญในการสร้างอัตลักษณ์และแสวงหาการยอมรับ
4. ความสนใจด้านเพศ
ฮอร์โมนเพศชายและหญิงเป็นตัวการสำคัญที่ทำให้ร่างกายของเด็กวัยรุ่นเปลี่ยนแปลง และเริ่มปรากฏลักษณะทางเพศที่สมบูรณ์เหมือนในผู้ใหญ่ เด็กวัยรุ่นจึงเริ่มให้ความสนใจกับเพศตรงข้าม ความสัมพันธ์กับเพศตรงข้ามมีความสำคัญกับชีวิตวัยรุ่นมากขึ้นเรื่อย ๆ โดยเฉพาะเมื่อเข้าสู่ช่วงปลายของวัยรุ่น ความสนใจด้านเพศเห็นได้จากพฤติกรรมหลายอย่าง เช่น ใส่ใจรูปร่างหน้าและการแต่งตัวมากขึ้น คบเพื่อนต่างเพศมากกว่าเดิม และอยากมีแฟน ฯลฯ ความสนใจด้านเพศเป็นเรื่องธรรมชาติ และจำเป็นต่อการเติบโตเป็นผู้ใหญ่ในเวลาต่อไป
5. การแสวงหาประสบการณ์แปลกใหม่และพฤติกรรมเสี่ยง
นิสัยเช่นนี้เกิดจากความอยากรู้อยากเห็นเป็นหลัก เพราะวัยรุ่นเป็นวัยแห่งการค้นหาพื้นที่ของตนเองบนโลกใบนี้ ซึ่งหลายครั้งก็มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวไม่ซ้ำแบบใคร วัยรุ่นจึงต้องลองถูกลองผิด จับโน่นผสมนี่ เพื่อให้รู้ว่า สิ่งต่าง ๆ เป็นอย่างไร เหมาะกับตนเองหรือไม่ ในด้านดีความอยากรู้อยากลองอาจนำไปสู่ความคิดสร้างสรรค์ แปลกใหม่ แต่ถ้าหากวัยรุ่นอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ไม่ดี หรือไม่ได้รับการสนับสนุนอย่างถูกต้อง วัยรุ่นอาจอยากลองในสิ่งที่ไม่เหมาะสมหรือเป็นอันตราย
จากธรรมชาติทั้ง 5 ด้านของวัยรุ่น อาจสรุปได้ว่า เด็กวัยรุ่นต้องการพื้นที่ส่วนตัวและแสวงหาประสบการณ์ใหม่ เพื่อสร้างความมั่นใจและค้นหาตัวเอง แต่เหนือสิ่งอื่นใด วัยรุ่นยังต้องการความสัมพันธ์ที่ดีกับทั้งเพื่อนและจากครอบครัวที่รัก เข้าใจ ยอมรับ และคอยสนับสนุน เพื่อให้รู้สึกว่า ตัวเองมีค่ามีความหมาย สิ่งที่พ่อแม่ ผู้ปกครองทำได้ คือ ลดช่องว่างระหว่างพ่อแม่ ผู้ปกครองและลูกหลานวัยรุ่น