ระบบวันไท

วันเจี้ยสี่ตา

วันเจี้ยสี่ตา คือ วัน มะโล เจโต เปิ้งสง้า กาเม

มะโล คือ วันเมืองเล้า เอาผ้าแดงมาห่ม

โตเจ คือ วันเต่าไจ้ หล้มทึงกอ

เปิ้งสง้า คือ วันเปิ้กสง้า หลอผู้เดียว

กาเม คือ วันก่าเม็ด ผีป่าช้าจะถามหา

ทั้ง 4 วันนี้ ห้ามทำการใหญ่ใด ๆ ทั้งสิ้น

วันเป็นมังคะละ

วันกาบสัน ทำคอกสัตว์ดี

วันก่าเหม้า ทำชานบ้านดี

วันร้วงเล้า ทำนากดี

วันเมืองไค้ ปลูกผักดี

วันเต่ายื ปลูกหมากดี

วันกดสี สร้างเรือนดี

วันกดยี แต่งเครื่องอาวุธดี

วันกดสง้า ทำครกสากดี

วันดับไค้ ทอหูกดี

วันร้วงเหม้า ถางสวนไร่นา เข้าอยู่บ้านใหม่ดี

วันกดไจ้ เอาเมียใหม่ดี

วันกาบสง้า ทำเหมืองฝายดี

วันรวายสัน สร้างเวียงใหม่ดี

ระบบเดือน

เดือนแผ่นดินไหว

เดือน เจ็ด ข้าศึกจักมาแต่ไม่ชนะเราที่อยู่กับเมืองได้

เดือน แปด ผลไม้ทุกชนิดจะให้ผลมาก

เดือน เก้า จะทำให้เกิดอันตรายต่อผู้หญิงที่มีครรภ์

เดือน สิบ เจ้าเมืองจักตาย ชาวเมืองจะเดือดร้อน ตายเป็นโรคภัย

เดือน สิบเอ็ด คนยากจนจะลำบากกว่าเก่า

เดือน สิบสอง พระสงฆ์ นักบวชจะเดือดร้อน เป็นอันตราย

เดือน เกี๋ยง ขุนนางผู้ใหญ่ จะเดือดร้อน เป็นอันตราย

ระบบเดือนกับวันไท

คือ ระบบที่กำหนดให้ระบบไท ในเดือนนั้น ๆ เป็นวันดีและไม่ดีตายตัว เป็นเดือนไป บางครั้งใช้แม่วันไท บางครั้งใช้ลูกวันไท

วันผีเสื้อหดประจำเดือน

เดือนเกี๋ยง ได้ลูกวันไทชื่อ ยี

เดือนยี่ ได้ลูกวันไทชื่อ เหม้า

เดือนสาม ได้ลูกวันไทชื่อ ไจ้

เดือนสี่ ได้ลูกวันไทชื่อ เป้า

เดือนห้า ได้ลูกวันไทชื่อ เร้า

เดือนหก ได้ลูกวันไทชื่อ สี

เดือนเจ็ด ได้ลูกวันไทชื่อ ไส้

เดือนแปด ได้ลูกวันไท ชื่อ สี

เดือนเก้า ได้ลูกวันไทชื่อ เร้า

เดือนสิบ ได้ลูกวันไทชื่อ ยี

เดือนสิบเอ็ด ได้ลูกวันไทชื่อ เส็ด

เดือนสิบสอง ได้ลูกวันไทชื่อ ไค้

วันผีเสื้อหดจะทำการบุเบิกที่อาถรรพ์ (ขึด) ทำให้ตรงกับวันที่กำหนดจะไม่ถูกขึด เพราะเป็นวันชนะขึด ชนะภัย

วันดีประจำเดือน ตามวันไท

เดือนเกี๋ยง วันเหม้า

เดือนยี่ วันเป้า วันเหม้า

เดือนสาม วันไจ้ วันเป้า

เดือนสี่ วันไจ้ วันเล้า วันเส็ด วันไค้

เดือนห้า วันไจ้ วันเป้า วันเหม้า วันไส้

เดือนหก วันสี วันไส้

เดือนเจ็ด วันสง้า วันเม็ด

เดือนแปด วันเป้า วันสัน วันเส็ด

เดือนเก้า วันเป้า วันสัน วันไค้

เดือนสิบ วันไจ้ วันเหม้า วันไค้

เดือนสิบเอ็ด วันไจ้ วันเป้า วันเหม้า

เดือนสิบสอง วันสี วันไค้

ถ้าวันดีตามวันไทนี้ ประกอบกับวันดีอื่น ๆ จะยิ่งทำให้วันดีนั้นมีพลังอำนาจเป็น 3 เท่า

วันมอดไม่กินไม้ ไทลื้อว่าวันป่วยมอด ลาวว่าวันง้วนมอด

คือ วันที่ตัดไม้ในวันนั้นจะไม่มากัดไม้ได้แก่วัน

เดือนเกี๋ยง เดือนเจ็ด ได้วันไท กดสง้า – ร้วงเม็ด

เดือนยี่ เดือนแปด ได้วันไท กดสัน – ร้วงเล้า

เดือนสาม เดือนเก้า ได้วันไท กดเส็ด ร้วงไค้

เดือนสี่ เดือนสิบ ได้วันไท กดไจ้ – ร้วงเป้า

เดือนห้า เดือนสิบเอ็ด ได้วันไท กดยี – ร้วงเหม้า

เดือนหก เดือนสิบสอง ได้วันไท กดสี – ร้วงไส้

บางครั้งใช้เฉพาะตัวลูกข้างหลัง เช่น วันหนูหลับตา วันปลูกพืชหนูไม่กิน

วันหนูหลับตา

เดือนเกี๋ยง – วันไค้

เดือนยี่ – วันสง้า

เดือนสาม – วันยี วันเหม้า

เดือนสี่ – วันเล้า

เดือนห้า – วันเส็ด

เดือนหก – วันเหม้า วันสง้า

เดือนเจ็ด – วันเป้า วันไค้

เดือนแปด – วันยี

เดือนเก้า – วันไจ้ วันไค้

เดือนสิบ – วันเส็ด

เดือนสิบเอ็ด – วันไค้

เดือนสิบสอง – วันไจ้

จะปลูกข้าว ปลูกพืชไร่ หนูจะไม่กัด

ระบบเดือนกับ ขึ้น แรม และวันเม็ง

ที่มาบทความ วันดี วันเสีย ฤกษ์ยาม ตามปฏิทินล้านนา ฉบับวัดธาตุคำ https://www.finearts.go.th/storage/contents/file/tLAfmFTcHRfxBwOCzDOqKJSib70N2XMtOinGyrMk.pdf