ชายหญิงสมัยนี้ มีหลายคู่ที่แต่งงานแล้วแต่ไม่ยอมจดทะเบียนสมรสกัน ส่วนมากมักจะเป็นคนมีฐานะดี ส่วนคนทั่วไปมักจจะจดทะเบียนกันทั้งนั้น
คนที่ไม่จดทะเบียนสมรสนั้น อาจจะคิดว่าอยู่กันไปก่อน ถ้าดีก็อยู่กันนาน ถ้าไม่ดีก็เลิกกัน ต่างคนต่างแยกย้ายกันไปตามทางของตน ไม่ต้องฟ้องหย่าให้อายคนอื่น
อย่างไรก็ตาม การแต่งงานที่ไม่จดทะเบียนนั้น กฎหมายถือว่า ไม่ใช่การสมรสโดยชอบด้วยกฎหมาย คือ ไม่ใช่การสมรสตามกฎหมาย แม้ว่า จะเป็นผัวเมียกันจริง ๆ ก็ไม่ใช่สามีภริยากันตามกฎหมาย
การไม่ใช่สามีภริยาตามกฎหมายนั้นมีผลต่อชีวิตที่อยู่ร่วมกันหลายอย่างเป็นตัวว่า
- ทรัพย์สินที่ทำมาหาได้ร่วมกันก็ถือว่า ผัวเมียเป็นกรรมสิทธิ์ร่วมกัน เวลาเลิกกันก็แบ่งกันคนละครึ่ง เช่น อยู่กัน 10 ปี มีเงินจำนวน 500,000 บาท เวลาเลิกกันก็แบ่งกันคนละ 250,000 บาท
- ไม่ถือว่า เป็นทายาทของเจ้ามรดก เพราะสามีภริยาที่ชอบด้วยกฎหมายนั้น เป็นทายาทของกันและกัน มีสิทธิได้รับมรดกของอีกฝ่ายหนึ่งเมื่อตายไป
- อย่างไรก็ดี มีวิธีแก้คือ ต่างฝ่ายต่างก็ทำพินัยกรรมยกทรัพย์ของตนเองให้อีกฝ่ายหนึ่งได้ แล้วแต่ว่า อยากจะยกให้เท่าไรก็ได้
- เรื่องบุตร
- ผัวเมียที่ไม่ได้จดทะเบียนสมรส บุตรที่เกิดมาถือว่า เป็นบุตรของหญิง แต่ไม่ใช่บุตรของชาย ถ้าชายต้องการจะให้เป็นบุตรโดยชอบด้วยกฎหมาย จะต้องจดทะเบียนรับรองเด็กเป็นบุตร เด็กก็จะเป็นบุตรโดยชอบด้วยกฎหมาย มีสิทธิเป็นทายาทโดยธรรมของบิดาทุกอย่าง หรือบิดามีพฤติการณ์ที่แสดงว่า รับรองเป็นบุตร เช่น แจ้งเกิดในสูติบัตรว่าเป็นบิดาเด็ก ให้เด็กใช้นามสกุลของตน อุปการะเลี้ยงดูเยี่ยงบุตร เด็กนั้นก็ถือว่า เป็นบุตรโดยชอบด้วยกฎหมายของบิดา
- คดีอาญา
- ถ้าจดทะเบียนสมรสกัน คู่สมรสอีกฝ่ายหนึ่งเป็นผู้เสียหายทางคดีอาญา ดำเนินคดีอาญาแทนอีกฝ่ายได้ ถ้าไม่ได้จดทะเบียนสมรส ไม่เป็นผู้เสียหายแทนกันได้ เพราะไม่ใช่สามีภริยาโดยชอบด้วยกฎหมาย
- ไม่มีสิทธิต่าง ๆ ในฐานะคู่สมรสตามกฎหมาย เช่น ไม่มีสิทธิเบิกค่ารักษาพยาบาล ค่าเล่าเรียนบุตร ไม่มีสิทธิได้รับบำเหน็จบำนาญตกทอด เพราะไม่ใช่สามีภริยาโดยชอบด้วยกฎหมาย
สรุปได้ว่า การจดหรือไม่จดทะเบียนสมรสนั้น ต่างก็มีข้อดีกันคนละอย่าง หากไม่จดทะเบียนสมรสกันก็สบายดี เลิกกันก็แยกทางแยกย้าย ไม่ต้องฟ้องหย่าขึ้นโรงขึ้นศาล แต่ไม่มีสิทธิในฐานะคู่สมรสโดยชอบตามกฎหมาย หากจดทะเบียนสมรสกันก็มีสิทธิหลายอย่าง แต่เลิกกันก็ยากหน่อย จะมีใหม่ก็ยาก
สุดท้ายนี้ อะไรก็ไม่สำคัญเท่ากับความรักความเข้าใจที่มีต่อกัน ทะเบียนสมรสก็เป็นเพียงแค่กระดาษใบหนึ่ง