1. อาหารคุณแม่หลังคลอด
   • ปริมาณ ควรมากกว่าระยะตั้งครรภ์
   • รับประทานอาหารมีประโยชน์ และธาตุเหล็กสูง เช่น เนื้อสัตว์ นม ไข่ ตับ ผักใบเขียว
   • รับประทานอาหารครบ 5 หมู่
   • ไม่ควรรับประทานอาหารรสจัด อาหารสุก ๆ ดิบ ๆ
   • ไม่ดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์
   • ดื่มน้ำวันละ 8 – 10 แก้ว
   • รับประทานผักและผลไม้ทุกวัน เพื่อป้องกันท้องผูก
   • อาหารเพื่อพัฒนาสมองลูก เช่น นมถั่วเหลือง อาหารทะเล ปลากะพงขาว ปลากะพงแดง เป็นต้น
2. การพักผ่อนและการออกกำลังกายหลังคลอด
   • พักผ่อนโดยการนอน กลางคืน 8 – 10 ชั่วโมง กลางวัน 1 – 2 ชั่วโมง
   • ไม่ยกของหนัก หรือกิจกรรมที่ออกแรงเบ่ง เพราะจะทำให้มดลูกหย่อน มดลูกจะเข้าอู่เรียบร้อยใช้เวลา 1 เดือน
   • ออกกำลังกายเบา ๆ วันละ 15 – 20 นาที ควรเริ่มเมื่อพักผ่อนเพียงพอแล้วอย่างน้อย 24 ชั่วโมง
   • เริ่มด้วยท่าง่าย ๆ ป้องกันการปวดแผล เมื่อแข็งแรงขึ้นให้บริหารมากขึ้น จะทำให้กล้ามเนื้อหน้าท้อง และอุ้งเชิงกรานกลับสู่สภาพปกติเร็ว ทรวดทรงสวยงามน้ำนมไหลดี
   • หลังคลอด 6 สัปดาห์ จึงจะทำงานได้ตามปกติ
3. การดูแลความสะอาดร่างกายหลังคลอด
   • อาบน้ำอย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง ไม่นอนแช่ในอ่าง หรือลงแช่น้ำในคลอง แม่น้ำ ลำธาร เพราะอาจทำให้มดลูกติดเชื้อได้
   • ควรสระผมด้วยน้ำสะอาดอย่างน้อย สัปดาห์ละ 2 ครั้ง
   • ควรล้างอวัยวะสืบพันธุ์ด้วยสบู่แล้วล้างด้วยน้ำสะอาดทุกครั้งที่ปัสสาวะ หรืออุจจาระ แล้วซับให้แห้งจากด้านหน้าไปด้านหลัง
   • เปลี่ยนผ้าอนามัยเมื่อชุ่มหรือทุก 3 – 4 ชั่วโมง
   • ควรตัดเล็บให้สั้น สวมเสื้อผ้าที่สะอาด
4. การดูแลเต้านมหลังคลอด
   • ควรใส่ยกทรงเพื่อพยุงเต้านม
   • ไม่ควรใช้สบู่ล้าง ไม่ทาครีมหรือน้ำนม
   • ถ้าใส่แผ่นซับน้ำนม ควรเปลี่ยนบ่อย ๆ
   • หากเจ็บหัวนม ให้ใช้น้ำนมแม่ทาหลังจากให้นมเสร็จ
   • หากหัวนมเป็นแผลหรือมีเลือดซึมให้ปรึกษาแพทย์
5. การมีเพศสัมพันธ์และการวางแผนนครอบครัวหลังคลอด
   • งดมีเพศสัมพันธ์อย่างน้อย 6 สัปดาห์หลังคลอด
   • เพื่อให้แม่มีเวลาเลี้ยงลูกและให้ร่างกายของแม่ได้พักผ่อนเต็มที่ ควรเว้นระยะการมีลูกประมาณ 2 ปี
   • การมีประจำเดือนหลังคลอด มารดาที่ไม่ได้เลี้ยงลูกด้วยนมตนเอง ประจำเดือนครั้งแรกจะมีหลังคลอดประมาณ 7 – 9 สัปดาห์ ถ้าเลี้ยงลูกด้วยนมตนเอง อาจไม่มีประจำเดือนตลอดระยะที่ให้นมบุตร
   • วิธีคุมกำเนิดแบบชั่วคราวที่เหมาะสมในหญิงให้นมลูก
     • ยาเม็ดคุมกำเนิดที่มีโปรเจสเตอโรนอย่างเดียวต้องกินติดต่อกันทุกวัน
     • ยาฉีดคุมกำเนิด 1 เข็มป้องกันการตั้งครรภ์ได้นาน 3 เดือน
     • ยาฝังคุมกำเนิด 1 ครั้งป้องกันการตั้งครรภ์ได้นาน 3 – 5 ปี
     • ห่วงอนามัย ใส่ห่วง 1 ครั้ง ป้องกันการตั้งครรภ์ได้นาน 5 ปี
     • ถุงยางอนามัย สามารถป้องกันการตั้งครรภ์ และป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้ด้วย
6. อาการผิดปกติคุณแม่หลังคลอดที่ต้องมาพบแพทย์
   • ตกเลือดหลังคลอด เลือดเป็นก้อน ลิ่มเลือด
   • ตัวร้อนเป็นไข้ติดต่อกัน 2 วัน
   • น้ำคาวปลามีกลิ่นเหม็น ขุ่นข้น หรือมีสีแดงนานเกิน 2 สัปดาห์
   • ปัสสาวะแสบขัด กะปริบกะปรอย หรือปัสสาวะไม่ออก
   • ปวด บวม บริเวณฝีเย็บ หรือแผลแยก
   • หัวนมแตก หรืออักเสบ
7. การรับประทานยาหลังคลอด
   • ไม่ซื้อยารับประทานเอง ควรปรึกษาแพทย์เมื่อไม่สบาย
   • ไม่รับประทานยาต้ม ยาหม้อ ยาฝน ยาดองเหล้า หรือยาสมุนไพรที่แพทย์ไม่ได้สั่ง
   • หากมีโรคประจำตัว และต้องรับประทานยาเป็นประจำ ควรแจ้งให้แพทย์ทราบก่อนกลับบ้าน
   • ควรรับประทานยาที่แพทย์สั่งเท่านั้น
8. การมาตรวจตามนัดหลังคลอด
   • มาตรวจหลังคลอดตามนัด เพื่อค้นหาความผิดปกติที่อาจเกิดขึ้น
   • หากมีอาการผิดปกติให้มาพบแพทย์ทันที
9. ข้อควรระวังหลังคลอด
   • ไม่ควรอยู่ไฟ
   • ไม่ควรวางกระเป๋าน้ำร้อน ที่มดลูก อาจทำให้ตกเลือดหรือมดลูกอักเสบ
   • ไม่ควรสูบบุหรี่
   • ผลไม้ที่มีรสเปรี้ยว อาจทำให้มารดาและทารกถ่ายเหลวได้
10. น้ำคาวปลาที่ปกติ มีลักษณะดังนี้
    • น้ำคาวปลาควรจะหมดภายใน 3 สัปดาห์
      • วันที่ 1 – 3 มีสีแดง
      • วันที่ 4 – 9 มีสีแดงจางหรือคล้ำลง มีมูกปนจึงทำให้มีลักษณะเป็นเมือกยืดได้
      • วันที่ 10 – 21 ลักษณะเป็นมูกสีเหลืองปริมาณเล็กน้อย

การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่

1. ข้อควรปฏิบัติระหว่างให้นมลูก
   • ควรดื่มน้ำ ก่อนและหลังให้นมลูก 1 แก้ว
   • ดื่มนมอย่างน้อยวันละ 4 แก้ว
   • ให้ลูกดูดนมให้หมดทีละเต้า
   • ทำจิตใจให้แจ่มใส ไม่เครียด น้ำนมจะไหลดี
   • ไม่ดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ ชา กาแฟ ยาเสพติดอื่น ๆ
2. ประโยชน์ของการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่
   • ประหยัด ไม่เสียเวลา เพราะนมแม่มีพร้อมอยู่เสมอ
   • สะอาดและปลอดภัย
   • มดลูกเข้าอู่เร็ว ป้องกันตกเลือด
   • น้ำหนักลดเร็ว เพราะแม่ได้ใช้ไขมันมาผลิตน้ำนมให้ลูก
   • โอกาสเป็นมะเร็งในเต้านม ปากมดลูก และมะเร็งในเต้านม ปากมดลูก และมะเร็งมดลูกน้อยกว่า
   • ทำให้แม่มีความรู้สึกผูกพันกับลูกขึ้น
   • ทำให้ท้องว่างจากการตั้งท้อง เป็นการช่วยวางแผนครอบครัวด้วย
3. สมุนไพรที่เชื่อว่าบำรุงน้ำนม
   • สมุนไพรบำรุงน้ำนม ได้แก่ ผักโขมแดง หัวปลี กุยช่าย กล้วยน้ำว้า มะละกอทั้งสุก และดิบ บวบ ฟักทอง กะเพรา ผักกาดหอม ผักชีลาว ใบมะรุมอ่อน ขนุนต้มสุก กานพลู ใบมะลิสดนำมาต้มดื่ม เป็นต้น
4. เมื่อแม่ต้องไปทำงาน
   • ควรบีบน้ำนมเก็บไว้ให้ลูก น้ำนมแม่แช่แข็งเก็บไว้ได้นาน 1 เดือน
   • ให้ลูกดูดนมแม่ช่วงเช้า ก่อนไปทำงาน หรือก่อนส่งลูกไปสถานรับเลี้ยงเด็ก
   • ระหว่างทำงานให้บีบน้ำนมออกเป็นระยะ ๆ ตามเวลาที่ลูกเคยดูด แล้วเก็บไว้ช่องแช่แข็ง
   • เมื่อจะนำน้ำนมจากช่องแช่แข็งมาให้ลูกกิน
     • นำน้ำนมแม่ที่แช่แข็ง มาวางไว้ในช่องแช่เย็นธรรมดาปล่อยให้ละลายเอง
     • นำน้ำนมแม่ที่ละลายแล้ว มาแช่ในน้ำอุ่นให้หายเย็นแล้วกินได้เลย

นมแม่แช่แข็งที่นำมาละลายแล้ว ถ้ายังไม่ให้ลูกกินทันทีเก็บในตู้เย็นช่องธรรมดา ไม่ควรเกิน 12 ชั่วโมง และอย่านำกลับไปแช่แข็งใหม่