เมื่อเราเข้าใจแง่ต่าง ๆ ในเบื้องต้นเกี่ยวกับกรรมแล้ว ก็ควรเข้าใจต่อไปด้วยว่า กรรมนี้เราถือว่า เป็นกฎอย่างหนึ่ง เรามักจะเรียกว่า “กฎแห่งกรรม”
กฎแห่งกรรมนี้ ศัพท์ทางวิชาการแท้ ๆ ท่านเรียกว่า “กรรมนิยาม” ซึ่งก็แปลตรง ๆ ว่า “กฎแห่งกรรม” เป็นกฎเกณฑ์แห่งเหตุและผลอย่างหนึ่ง
แต่ในทางพุทธศาสนา ท่านบอกว่า กฎเกณฑ์แห่งเหตุและผลนี้ มิใช่มีเฉพาะกรรมนิยมอย่างเดียว กฎอย่างนี้มีหลายกฎ ท่านประมวลไว้ว่า มี 5 กฎด้วยกัน เรียกว่า “นิยาม 5” หรือ “กฎ 5” มีอะไรบ้าง จะยกให้กรรมนิยาม เป็นข้อที่ 1 ก็ได้ ดังนี้
- กรรมนิยาม กฎแห่งกรรม ได้แก่ กฎเกณฑ์แห่งเหตุและผลเกี่ยวกับการกระทำของมนุษย์ เช่น ที่ว่า ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว
- จิตตนิยาม กฎเกฑณ์เกี่ยวกับการทำงานของจิต เช่น เมื่อจิตอย่างนี้เกิดขึ้นจะมีเจตสิกอะไรประกอบได้บ้าง ถ้าเจตสิกอันนี้เกิดขึ้น จะมีเจตสิกไหนเกิดร่วมได้ อันไหนร่วมไม่ได้ เมื่อจิตจะขึ้นสู่วิถีออกรับอารมณ์ มันจะดำเนินไปอย่างไร ก่อนออกจากภวังค์ก็มีภวังค์คจลนะ (ภวังค์ไหว) แล้วจังภวังค์คุปัจเฉท (ตัดภวังค์) จากนั้นมีอะไรต่อไปอีกจนถึงชวนจิต แล้วกลับตกภวังค์อย่างเดิมอีก อย่างนี้เรียกว่า กฎแห่งการทำงานของจิต คือ “จิตตนิยาม”
- พีชนิยาม กฎเกี่ยวกับพีชพันธ์ เช่น ปลูกมะม่วงก็เกิดเป็นมะม่วง ปลูกมะนาวก็เกิดเป็นต้นมะนาว ปลูกเมล็ดพืชอะไรก็ออกผล ออกต้นเป็นพืชชนิดนั้น อย่างนี้เรียกว่า พีชนิยาม
- อุดตนิยาม กฎเกณฑ์เกี่ยวกับอุตุ อุตุ คือ เรื่องอุณหภูมิสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ กฎเกณฑ์เกี่ยวกับดินฟ้าอากาศ พูดอย่างชาวบ้านก็เช่น อากาศร้อนขึ้น เราก็เหงื่อออก อากาศเย็นลงเย็นมาก ๆ เข้า น้ำกลายเป็นน้ำแข็ง หรือถ้าร้อนมากขึ้น น้ำก็กลายเป็นไอ นี้เรียกว่า อุตุนิยาม
- ธรรมนิยาม คือ กฎแห่งธรรม ความเป็นเหตุเป็นผลกันของสิ่งทั้งหลาย ความเป็นไปตามธรรมดาแห่งเหตุปัจจัย อาทิเช่น คนเกิดมาแล้วก็ต้องเจ็บ ต้องแก่ และต้องตาย ซึ่งสิ่งทั้งหลายที่เกิดขึ้น ก็จะตั้งอยู่แล้วก็ดับไป เป็นต้น
ตกลงว่า กฎนี้มีตั้ง 5 กฎ กรรมนิยามเป็นเพียงกฎหนึ่งใน 5 กฎนั้น การที่เราจะวิเคราะห์พิจารณาสิ่งทั้งหลายจึงอย่าไปยึดถือว่า ทุกอย่างต้องเป็นเรื่องของกรรมทั้งนั้น มิฉะนั้น จะกลายเป็นทัศนะที่ผิดพลาด เพราะพระพุทธศาสนาสอนไว้แล้ว ว่ากฎธรรมชาติมี 5 อย่าง หรือนิยาม 5 กรรมนิยามเป็นเพียงกฎหนึ่ง
เมื่ออะไรเกิดขึ้นอย่าไปบอกว่า เป็นเพราะกรรมเสมอไป ถ้าบอกอย่างนั้นจะผิด ยกตัวอย่างเช่น นาย ก. เหงื่อออก ถามว่า นาย ก. เหงื่อออก เพราะว่าอะไร ถ้าหากเป็นเพราะอากาศร้อน ลองวินิจฉัยกันซิว่า อยู่ในนิยามไหน ถ้าว่าอะไร ๆ ก็จะเป็นเพราะกรรม ถ้าอย่างนั้นแล้วนาย ก. เหงื่อออกก็เป็นเพราะกรรมสิ ลองบอกกันซิว่า นั่นเป็นกรรมอะไรของนาย ก. ที่ต้องเหงื่อออก ไม่ใช่อย่างนั้นหรอก นาย ก. เหงื่อออกเพราะอากาศร้อน นี่เรียกว่า อุตุนิยาม
แต่ไม่แน่เสมอไป บางที นาย ก. เหงื่อออกไม่ใช่เพราะร้อนก็มี เช่น นาย ก. ไปทำความผิดไว้ พอเข้าที่ประชุม เขาเกิดสอบสวนหาตัวผู้กระทำผิด นาย ก. มีความหวาดกลัวมาก ก็อาจจะกลัวจนเหงื่อออก ในกรณีอย่างนี้ นาย ก. เหงื่อออกเพราะอะไร ตรงนี้ ตอบได้ว่า เพราะกรรม นี่คือ “กรรมนิยาม”
ฉะนั้น สิ่งที่เกิดขึ้น แม้แต่เป็นปรากฏการณ์อย่างเดียวกัน บางทีก็เกิดจากเหตุคนละอย่าง เราจะต้องเอานิยาม 5 มาวัดวิเคราะห์ว่า มันเกิดจากอะไร อย่างที่ยกตัวอย่างมาแล้วว่า เหงื่อออก อาจจะเป็นเพราะเขารู้ตัวว่า ได้ทำความผิดไว้ ตอนนี้หวาดกลัวว่า จะถูกจับได้จึงเหงื่อออก ถ้าอย่างนี้ก็เป็นกรรมนิยาม แต่ถ้าอยู่ดี ๆ เขาไม่ได้ทำอะไร อากาศมันร้อนหรือไปออกกำลังมาก ๆ ใคร ๆ ก็เหงื่อออกได้ เป็นธรรมดา นี่เป็น อุตุนิยาม
อีกตัวอย่างหนึ่ง ถ้าน้ำตาไหล เป็นเพราะอะไร เป็นนิยามอะไร ต้องวินิจฉัยจับนิยามให้ดี ในเวลาตัดสินเรื่องกรรม ถ้าเข้าใจเรื่องนิยาม 5 จะช่วยในการอธิบายเรื่องกรรมได้มาก คนเสียใจร้องไห้ก็น้ำตาไหล แต่ดีใจก็น้ำตาไหลได้เหมือนกัน อันหนึ่งเป็นจิตตนิยาม เป็นไปตามการทำงานของจิต จิตที่มีความปลาบปลื้มดีใจ หรือเสียใจก็ทำให้น้ำตาไหล แต่อาจจะบวกกับเหตุผลที่มาจากกรรมนิยาม เช่นเสียใจในความผิดที่ได้กระทำไว้ แต่ก็ไม่แน่เสมอไป บางทีเราไม่ได้ดีใจหรือเสียใจสักหน่อย แต่เราไปถูกควันไฟรมเข้าก็น้ำตาไหล แล้วอันนี้เป็นนิยามอะไร ก็เป็นอุตุนิยาม ฉะนั้น การวินิจฉัยสิ่งต่าง ๆ อย่าไปลงโทษกรรมเสียทั้งหมด
พระพุทธเจ้าตรัสไว้ว่า ใครก็ตามที่ยึดถือว่าอะไร ๆ ทุกอย่างล้วนเป็นผลเกิดจากกรรมทั้งสิ้นนั้น เป็นคนที่ถือผิด เช่น ในเรื่องโรคภัยไข้เจ็บ พระองค์ก็ตรัสไว้
มีพุทธพจน์ในสฬายตนวรรค สังยุตตนิกาย พระสุตตันตปิฎก พระไตรปิฎกเล่ม 18 ข้อ 427 ว่า โรคบางอย่างเกิดจากการบริหารกายไม่สม่ำเสมอก็มี เกิดจากเสมหะเป็นสมุฏฐานก็มี เกิดจากดีเป็นสมุฏฐานก็มี เกิดจากเสมหะเป็นสมุฏฐานก็มี เกิดจากดีเป็นสมุฏฐานก็มี เกิดจากสมุฏฐานต่าง ๆ ประกอบกันก็มี เกิดจากกรรมก็มี แปลว่า โรคบางอยางเกิดจากกรรม แต่หลายอย่างเกิดจากการบริหารร่างกายไม่สม่ำเสมอ เช่น พักผ่อนน้อยเกินไป ออกกำลังมากเกินไป เป็นต้นบ้าง กรรมเป็นเพียงเหตุหนึ่งเท่านั้น จะโทษกรรมไปทุกอย่างไม่ได้
ยกตัวอย่าง คนเป็นแผลในกระเพาะอาหาร บางทีเป็นเพราะฉันยาแก้ไขแก้ปวด เช่น แอสไพรินในเวลาท้องว่าง พวกยาแก้ไขแก้ปวดเหล่านี้เป็นกรด บางทีมันก็กัดกระเพาะทะลุ อาจจะทำให้ถึงกับมรณภาพไปเลย ยาแก้ไขแก้ปวดบางอย่างมีอันตรายมาก เขาจึงห้ามฉันเวลาท้องว่าง ต้องให้มีอะไรในท้องจึงฉันได้ บางคนเลือดไหลในกระเพาะ ไม่รู้ว่าเป็นเพระเหตุใด ที่แท้เป็นเพราะกินยาแก้ไขแก้ปวดนี่เอง นี้ก็เป็นเหตุอันหนึ่ง
แต่บางคนเป็นแผลในกระเพาะอาหาร เพราะความวิตกกังวล คิดอะไรต่าง ๆ ไม่สบายใจ กลุ่มใจบ่อย ๆ คับเครียดจิตใจอยู่เสมอเป็นประจำ จึงทำให้มีกรดเกิดขึ้นในกระเพาะอาหาร แล้วกรดนี้มัก็กัดกระเพาะของตัวเองเป็นแผล จนกระทั่งเป็นโรคร้ายแรงถึงกับต้องผ่าตัดกระเพาะทิ้งไปครึ่งหนึ่งก็มี
จะเห็นว่า ผลอย่างเดียวกัน แต่เกิดจากเหตุคนละอย่าง ที่ฉันแอสไพรินหรือยาแก้ปวดแก้ไข้แล้วกระเพาะทะลุ เป็นอุตุนิยาม แต่นี่คิดวิตกกังวลกลุ้มใจอะไรต่ออะไรแล้วเกิดแผลในกระเพาะเป็นกรรมนิยาม จิตใจไม่ดีมีอกุศลมากก็ทำให้โรคเกิดจากกรรมได้มากมาย อย่างที่เป็นกันมากเวลานี้คือ โรคเครียด ก็เป็นโรคกรรม หรือโรคเกิดจากกรรมนั่นเอง (กรรมนิยาม ผสมด้วยจิตตนิยาม)
แต่อย่างไรก็ตาม เราต้องเอาหลักเรื่องนิยาม 5 มาวินิจฉัยอย่าไปลงโทษกรรมทุกอย่าง แล้วบางอย่างก็เกิดจากนิยามต่าง ๆ หลายนิยามมาประกอบกัน เป็นอันว่า เราควรรู้จักนิยาม 5 ไว้ เวลาสอนชาวบ้านจะได้ให้พิจารณาเหตุผลโดยรอบคอบ